Teveel of te weinig regenwater op het Landje?

Om het Landje klimaatbestendiger te maken, broeden we op plannen om slimmer om te gaan met water. Op het Landje zien we bij flinke regenbuien grote plassen ontstaan die maar langzaam door de grond worden opgenomen [1]. Ook zien we naast zeer natte momenten of natte perioden ook zeer droge tijden. Wij vermoeden dat deze neerslagextremen vaker op het Landje voorkomen dan voorheen en de vraag dient zich dan ook aan of deze extremen symptomen zijn van klimaatverandering of dat er nog iets anders speelt op het Landje.
In het kalender jaar 2022 is er in Overveen 840 mm regen gevallen. Dat is evenveel regen als dat er in de afgelopen 125 jaar gemiddeld in een jaar is gevallen. 2022 was van de afgelopen 5 jaren relatief droog, maar 2018 was het droogst. Op het eerste gezicht kun je uit de grafiek concluderen dat er van een structurele droogte geen sprake is in Overveen [2].

Neerslag door het jaar heen

Als je echter meer inzoomt op de neerslagbehoefte dan zie je naast perioden van regenoverschot (natte perioden) ook perioden van regentekort (droge perioden). De hoeveelheid neerslag minus de waterbehoefte voor groei en verdamping van een referentie-gewas bepaalt het neerslagoverschot in een periode. Men maakt hier gebruik van de formule van Makkink.
De KNMI bepaalt voor een aantal locaties in Nederland dagelijks dit neerslagoverschot. Twee van die locaties liggen dicht bij Overveen, Schiphol en Wijk aan Zee. Beide tonen een vergelijkbaar patroon voor het neerslagoverschot en kunnen beide dienen als referentie voor het Landje.

De grafiek [3] geeft aan dat de meeste regen in de herfst en winter valt. De gewassen hebben echter vooral water nodig in de lente en zomer, de periode waarin planten actief zijn, de verdamping het grootst is en de neerslag het kleinst. Voor 2022 zie je een aanzienlijk neerslagtekort van maart tot en met Augustus. De helft van het jaar is er dus sprake van droogte. Uit de gegevens voor Schiphol van de afgelopen 50 jaar, lijken de verschillen tussen de ‘regentijd’ en de ‘droge tijd’ toe te nemen, maar niet zodanig dat je van een nieuw verschijnsel kunt spreken. Zie hiervoor de website van logboekweer.nl.
Het water komt niet alleen via de lucht maar kan ook via het grondwater tot de planten komen. Het Landje ligt in Overveen in het lager gelegen achterland waar het kwelwater uit de duinen naar toe stroomt. In 2022 zijn wij op vier plekken begonnen met het monitoren van de grondwaterspiegel. Één meetbuis is geplaatst vlak bij de slootrand, één in de moestuin, één in het midden in een plukborder en de vierde in een bed vlak bij de keukenschuur [4].

Het dempende effect van de sloot

Wat direct opviel is dat de grondwaterspiegel binnen een uur reageert op regenval en wel twee tot drie keer zo snel stijgt dan er aan regen op het Landje zelf valt. Het toestromen van water uit de duinen naar het Landje gebeurt ondergronds en de aanvoer is snel. Bij hevige regenbuien stroomt ook water bovengronds van het hoger gelegen Azalea en het landweggetje naar het Landje. Dit zogenaamd afstromend water geeft flinke plassen, die maar langzaam door de ondergrond worden opgenomen.
Uit onze metingen van een klein jaar, gerepresenteerd in onderstaande grafiek [5], blijkt dat in de ‘regentijd’ het grondwater bij de sloot lager staat dan op de andere drie meetpunten. Maar in de ‘droge tijd’ is dat andersom en staat het water nabij de sloot hoger dan elders op het Landje. De sloot heeft daardoor een dempend effect op de fluctuaties in de grondwaterspiegel op het Landje. Wij mogen de Waterschappen dankbaar zijn dat zij het niveau in de sloten zo goed reguleren.
Concluderend kunnen we zeggen dat er op het Landje in de lente en zomer sprake is van een neerslagtekort en in de herfst en winter van een neerslagoverschot. Aangezien het Landje aan drie zijden begrenst is door sloten met een vrij stabiel waterniveau, zijn er genoeg opties om een betere waterhuishouding te realiseren.

Bufferen en afvoeren

Met deze kennis in de hand gaan wij in de komende tijd een aantal maatregelen overwegen en de beste implementeren. We denken aan natuurlijke maatregelen om het water langer vast te houden of juist sneller af te voeren. Langer vasthouden door hemelwateropvang bijvoorbeeld, of regenwater bufferen in een vijver. Water afvoeren door de grond beter doorlatend te maken en zo nodig de drainage naar de sloot te verbeteren. Ook kunnen we zorgen dat de vegetatie in de tuin aangepast is aan de natte of droge plekken in de tuin. Er is werk aan de winkel, dus dit water verhaal krijgt nog een vervolg.

Jean-Pierre Westerveld